ASHTMA VEITE TAN

Dr. IsaacLallawmsanga

Natna dam mawh leh buaithlak tak pakhat chu thaw hah (Asthma) hi a ni awm e. Naupang leh
puitling pawh thliar hran lovin a vei tam tak chu Asthma benvawn veiin damdawi in an pan chuk
chuk \hin. A tir chuan hritlang ^wm n^ anga inhriain damlote’n doctor an pan fo \hin a. Kawng kal
lai te, infiam te, exercise lakte’n ^wm zawnah hnawhtu awm ang maiin th^wk a harsa a,
vawikhatnaah chuan a ngaimawhawm vak lo thei. Hna hahthlak lo leh in chhung sekrek khawih lai
lehzela thaw-hah i neih fo chuan he natna hian i chuap a rawn luah ve \an a ni mai thei. Mahse doctor
r^wn chu rilruah a la \angkai lo i ti mai thei tho. A chhan pakhat chu hnam tlawmngai kan nih \hin
avang khan khawsik sang nen lova damdawi in luh chu harsa kan ti \hin. Thla khat dawn a ral hnu
chuan th^wk harsa i tih mai bakah khuh khek khek nen, a chang phei chuan i ^wm chhung lama
nangma thaw ri ngei pawh i hriat chang a awm ang. Hetih hunah meuh chuan doctor r^wn chu
tihmakmawh a ni ta.
I nat dan fiah felfai takin doctor hrilh la. I naupan laia thaw-hah i neih leh neih loh te, mei zial zu mi i
ni em? I taksain huat bik (Allergy) a nei em? Ei leh in emaw awmna hmun azira taksa huat bik leh
huat loh te, a changin vun bawl emaw vual emaw i nei \hin em? Nge sinus na i nei tawh \hin? Hrilh
theihnghilh hauh suh. Heng bakah hian i hnathawh leh thawhna hmunte doctor chuan a zawt hmaih
palh mai thei che, doctor room i chhuahsan tawh pawhin va hrilh leh hram rawh. A pawi lo ve. I
chanchin a hriat chian a ngaih bakah he doctor hi tun \um chauh hi i pan lo mai thei. Asthma hi
tihdam nghal theih a ni si lo va. Damdawi huat bik i taksain a neih phei chuan doctor-in tihtur a lo pe
vat ang che; heng hi theihnghilh suh. In lama inenkawlte tan damdawi ei hunbi leh ei tur doctor-in a
sawi ang thlapa ei tur a ni a. Asthma hi thaw-hah ngawt a ni lo va; khuh nen, taksa zawi ngawih
ngawih te, luhai leh a changin khawsik a awm \hin bawk. Chu vangin damdawi hip chi bakah
damdawi dang pawh i ei tel a ngai ang. Asthma damdawite hi chi hnihin a \hen hlawk theih a:
1.Chhawkna/reliever: Thaw-hah chhawk nan chuan a hip chi/inhalet hi kan hman lar ber a ni a.
Hmun hla leh mahnia inenkawlte tan a pawimawh hle. Asthalin/Salbair inhaler-te hi kan hre \heuh
awm e. Zing thawhhlim emaw zan mut laia thaw-hah a chhuah thut chuan vawi hnih thum hipin a
chhawk nghal mai a. Mah se a chhawkna chauh a nih avangin leh pek atan erawh a venpui lem lo.
Chu vangin a ven lawkna hi a awm chuan a \angkai zawk mai thei.
2.Invenna/preventer: Hetah chuan a chunga damdawi bakah damdawi dang pakhat STEROID a tel a.
Steroid hian natna zualkai tur a ven bakah a lehpeka thaw-hah lo awm thut tur a veng thei bawk. Hun
rei tak hman erawh chu a \ha lem lo thei. A hmangte pawhin hman zawh veleh kam \huah fai \hin tur
a ni. Natna chi khat Oral Thrush an tih hi a awm theih avangin. Asthma chungchanga hriat tur
pawimawh dangte :
1) Inhaler/hip chi: Hman-raw danglam tak inhaler hi duh duh dana hman ngawt tur a ni lo va,
fai taka enkawl tur a ni. Kekawr ipteah emaw bag khaiah emaw daha kalna apiangah inven
nan ken reng a \ha a. Chutiang chuan ngaihngam takin i lengchhuak thei ang.
2) Lenchhuah dawn emaw insawizawi dawn emaw apiangin taksa tihlum/tuamlum hmasak phawt a,
chhuah hma minute 15 velah vawi hnih damdawi kha hip tur. Hei hian Asthma lo chhuak thut tur
lakah a veng ang che.
3) I hmuamna lai mounth-piece kha i hman dawn apiangin enfiah la, bawlh-hlawh a awm chuan tifai
\hin ang che.
4) I damdawi hmanlai kha a hming vawn tum la. A chhunga damdawi hmingte pawh 'by heart' tum
ang che.
5) Inentir apiangin i damdawi hman lai bakah i lehkha hluite, X-ray leh thildang \angkai tura i hriatte
pawh keng tel la.
6) Vawi engzat nge a natna a rawn chhuah \hin, i damdawi hman laite i ngeih em tihte chiang taka
doctor hrilh thei turin a hun bi neiin doctor r^wn \hin ang che.
7) Inhaler hman dan tur chiang taka hriat a \ha. Awlsam taka hmeha hipluh mai a ni lo va. Damdawi
dose dik taka a chhuah kim theih nan hmehna/nemna (cannister) kha hmeh hmain thawkchhuah vak
phawt a, chumi hnua i thawkchhuah leh chiah tihin cannister kha hmeha damdawi chu thawk luh
ruala hip luh vak tur a ni. Heti ang a i tih loh chuan a chhunga damdawi kha i hip lut kim thei lo
vang.
8) Steroids telna inhaler hmangte tan kam\huah nghal zel tur a ni. Chuti lo chu, hun reiah ka chhung
natna chi khat ‘Oral thrush’ i vei mai ang. Chu vangin, i damdawi hman lai kha a hming leh a
chhunga damdawi awmte nen i chhinchhiah a ngai ang.
9) Damlo na zual, mahnia kal sawn thei lote tan hetiang hmanrua hi hman a remchang lo thei a.
Hmanraw dang ‘Nebulizer machine’ hi a hman theih bawk. He hmanrua hi a to deuh nain in lama
inenkawl nan a awlsam hle a ni.
10) Heng baka damdawi \angkai tak pakhat chu oxygen a ni. Hei pawh hi in lama inenkawlte tan
pawh a bur (Cylinder) a lei tur a awm tho va. Thaw-hah a zual chang chuan vuah nghal theih a ni
bawk.
11) Damlo mutna pindan chu fai taka vawna, boruak leh chhuahna (cross ventilation) \ha tak a ni tur
a ni.
12) Damlo mutna leh thawmhnaw hak laite pawh fai taka vawn tur a ni a. Thawm-hnaw leh mutbu a
me (Dust)-te hian asthma a tizual thei.
13) Asthma hi damdawi \henkhat Aspirin ang chi ho leh chawhmeh huat (food allergy) thenkhatin a
tihzual theih avangin.